کشور در شرایطی به سر می‌برد که موضوع آب در آن، رفته رفته به یک موضوع
چالش‌برانگیز و جنجالی تبدیل شده است و نگاه‌های استانی و بخشی مسئولان به
مقوله آب نیز بر این مشکلات و چالش‌ها بیشتر دامن زده است.
بر همین اساس، و نگاه‌های مختلفی را که بر این موضوع وارد است، مورد بررسی قرار می‌دهیم. همشهری پیرامون این موضوع با «علی طالبی» عضو هیأت علمی دانشکده منابع
طبیعی و کویرشناسی دانشگاه یزد و دکترای آبخیزداری که دارای بیش از 100
مقاله کنفرانسی و 70 مقاله ISI و علمی- پژوهشی است، گفت و گویی داشته است
که در ادامه می‌خوانید.
-
نظر شما در خصوص بحث انتقال آب بین‌حوضه‌ای چیست ؟
موضوع انتقال آب بین حوضه‌ای بسیار فراتر از بحث‌های رسانه‌ای است و مشکل
موجود نبود مدیریت حوضه‌ای آب است. در سراسر دنیا مدیریت منابع آب یک
مدیریت به هم پیوسته است و با مرز سیاسی ارتباطی ندارد اما برای ما مرز
حوضه آبریز مهم است؛ از کوهرنگ که آب سرچشمه می‌گیرد تا باتلاق گاوخونی که
آب در آنجا فرو می‌رود. نمونه بارز آن طومار شیخ بهایی است که 450سال پیش
بر اساس رعایت حقابه ساکنین حوضه آبخیز نوشته شده است. برای حل مشکل آب در
کشور باید از فضای تشنج‌آمیز و از نگاه بخشی و استانی بیرون آمد و در سطحی
بالاتر کشور ایران را دید و گفت که داخل این حوضه چه مدیریتی را باید اعمال
کرد. اما از آنجا که به صورت علمی به این موضوع نگاه نشده است نظرات برخی
از مسئولان استان‌های خوزستان و چهارمحال و بختیاری با نظرات مسئولان
اصفهان و یزد متفاوت است به طوری که در حال حاضر خوزستان و چهارمحال و
بختیاری، دید مثبتی برای انتقال آب به استان اصفهان ندارند و در نتیجه
می‌توان گفت که وقتی اصفهان مشکل آب داشته باشد، یزد نیز نمی‌تواند آبی از
این استان دریافت کند.
-
علت اختلافات بین استانی در زمینه انتقال آب چیست؟
باید توجه داشت که ساکنان چهارمحال و بختیاری و خوزستان با انتقال آب برای
شرب مشکلی ندارند چرا که آنها نیز مردم این مملکت هستند اما آنچه سبب
اختلاف شده است مباحث مطرح شده برای مصرف آب انتقالی در بخش‌های صنعت و
کشاورزی است. مثلا فولاد یک صنعت آبخواه است و در همه جای دنیا صنایع
آبخواهی چون فولاد در کنار رودخانه و دریا بنا می‌شوند نه در کویر. اما
می‌بینیم که همچنان به انتقال آب برای توسعه صنعت اصرار می‌شود که راه
اندازی آن کاری اشتباه بوده و توسعه آن نیز اشتباهی دیگر است. به طور کلی
اگر بخواهیم از دید کلان موضوع را بررسی کنیم، باید یک نگاه علمی داشته
باشیم؛ زمانی که منافع استان‌ها مطرح شود، این مشکلات ایجاد می‌شود.
-
انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان چه مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت؟
به‌تازگی بحث انتقال آب از خلیج فارس مطرح است. به طوری که گفته می‌شود آب
بعد از شیرین‌سازی به یزد و کرمان آورده شود. در حال حاضر هزینه برآوردی
انتقال آب از خلیج فارس بسیار بالاست و برای هر یک مترمکعب آب بیش از
10هزار تومان هزینه می‌شود و مصرف آن برای بعضی از صنایع و کشاورزی قطعا
به صرفه نیست. مشکل در مسائل فنی نیست بلکه در مسائل مدیریتی است. به نظر
می‌رسد انتقال آب از سرشاخه‌های زاینده رود و کارون چندان منطقی نیست چراکه
خودشان محدودیت آب دارند. البته انتقال آب از دریای عمان با تنش کمتری
همراه است؛ از آنجایی که بحث انتقال آب ممکن است کشورهای حاشیه خلیج‌فارس
را نیز درگیر کند شاید بهتر باشد انتقال آب از دریای عمان به دلیل ارتباط
بیشتر آن با دریای آزاد، انجام شود. در مجموع با انتقال آب برای مصرف شرب
موافق هستم و اگر از دریای عمان نیز آب بگیریم، شاید تنش‌ها کمتر شود.
-
آیا تبعات زیست محیطی در مکانی که آب آن شیرین می‌شود، وجود خواهد داشت؟
بله. از تبعات زیست محیطی این کار می‌توان به مصرف انرژی بسیار زیاد برای تصفیه آب و تولید حجم بالای نمک اشاره کرد.
-
آیا انتقال آب به یزد می‌تواند مشکلات این شهر را حل کند؟
نکته بسیار مهم در بحث انتقال آب به شهرهایی مانند یزد این است که همانند
گذشته ارائه برخی مجوزهای غیراصولی برای توسعه کارخانه‌ها ادامه می‌یابد و
مجددا در یک دهه بعد باید به دنبال انتقال مجدد آب برای جبران توسعه‌های
جدید بود. بنابراین توقف توسعه بی‌رویه خصوصا در بخش صنعت، گام اساسی در
برنامه‌ریزی‌های بلند مدت خواهد بود. پس از انتقال، آب در یزد باید مدیریت
شود و به گونه‌ای رفتار نشود که باز هم توسعه بی‌رویه داشته باشیم. در حال
حاضر یک خط آب برای تامین آب آشامیدنی راه‌اندازی شده است اما در کنار آن
شاهد توسعه بی‌رویه بخش صنعت استان هستیم. بر همین اساس به نظر می‌رسد
هرقدر خط آب انتقالی داشته باشیم، به همین نسبت صنعت نیز توسعه داده
می‌شود، چراکه یزد به عنوان استانی صنعتی تعریف شده است. با این اوصاف اگر
همه استدلال علمی را قبول کنیم باید بپذیریم که یزد نباید صرفا یک استان
صنعتی باشد چرا که شرایط اقلیمی آن بسیار شکننده است.
-
با توجه به شرایط موجود، شما چه پیشنهادی دارید؟
بهتر است چگونگی مصرف آب انتقالی که از خط یک وارد یزد می‌شود مدیریت و بخش
مصرف‌کننده آن به روشنی مشخص شود. در حال حاضر حدود دو متر مکعب آب در
ثانیه وارد استان می‌شود، سوال این است که چه بخشی از آن صرف شرب می‌شود؟
آب انتقالی باید فقط برای شرب باشد چراکه سلامت انسان‌هایی که در یزد هستند
مهم‌تر از کشاورزی و تولید فولاد است. بیش از 20 سال از عمر خط یک انتقال
آب گذشته و فرسوده شده است و ترمیم آن هزینه بالایی نیاز دارد. بنابراین
بهتر است که مسئولان پیش از صحبت از خط 2 انتقال آب به فکر ترمیم خط یک
باشند. آب انتقالی به یزد نیز قرار بود که از تونل سوم کوهرنگ به یزد
انتقال یابد که هنوز این تونل راه‌اندازی نشده است. البته باید توجه کنیم
که به دلیل تغییرات اقلیمی و کمبود بارندگی، بارش باران در آنجا نیز کم شده
است و آبی وجود ندارد که بخواهد به یزد منتقل شود.
-
کشورهای دنیا در این خصوص چه می‌کنند؟
در نگاه جهانی، کشورهای دنیا از نظر زیست‌محیطی با انتقال آب برای صنعت
موافق نیستند. به تازگی مقاله‌ای از سوی اساتید دانشگاه تربیت مدرس در مورد
تجربه جهانی انتقال آب در حال چاپ است. در این مقاله آمده است: بیش از 100
کشور در دنیا که کار انتقال آب انجام را داده‌اند آن را کار موفقی
ندانسته‌اند. در مجموع من با انتقال آب فقط و فقط با هدف تامین آب آشامیدنی
آن هم با رعایت مسائل و ملاحظات زیست‌محیطی موافق هستم. در واقع برای بحث
انتقال آب باید متخصصان علوم آب نظر دهند.