پرسش:
اینکه قرآن کریم می‌فرماید: در روز قیامت نه مال و نه فرزند هیچ کدام برای انسان‌سودی ندارد مگر کسی که با «قلب سلیم» به پیشگاه خدا آید، «قلب سلیم» چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
پاسخ:
قرآن کریم در سوره شعرا آیه 88 و 89 می‌فرماید: «یوم‌لاینفع مال و لابنون الا من اتی الله بقلب سلیم» روزی که مال و فرزندان سودی نمی‌بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم (سالم از شرک و کفر) به پیشگاه خدا آید:
چرایی سود نداشتن مال و فرزند در آخرت
مال و فرزند زینت و کمال و مایه رونق همین زندگانی دنیا می‌باشند و مفید بودن آنها با اقتضائات این دنیا همخوانی دارد، و آثار دنیوی فقط بر آنها مترتب می‌شود، و سنخیتی با ملکات روحی انسان که همواره بعد از مرگ هم همراه انسان است ندارد و لذا بعد از مرگ از انسان جدا می‌شوند و کارایی آنها در این دنیا تا حدی است که جنازه انسان را در قبر بگذارند و با قرائت فاتحه‌ای او را ترک گویند. اما آنچه در آن جهان برای بشر سودمند و مفید است و موجب فلاح و سعادت و نجات وی می‌شود و بعد از مرگ تا ابدیت همراه او خواهد بود، «قلب سلیم» است. دلیل آن هم این است که دنیا محدود است و آخرت نامحدود. دنیا محاط است و آخرت محیط. دنیا متغیر است و آخرت ثابت. دنیا کوچک است و آخرت بزرگ. دنیا محل تزاحم و تصادم و برخورد و اصطکاک است و آخرت وسیع و باز. دنیا تاریک است و آخرت روشن. از این رو آنچه سرمایه حیات و زندگی دنیا است، نمی‌تواند سرمایه حیات و زندگی آخرت هم واقع شود، زیرا چگونه ممکن است که مایه محدود برای نامحدود مفید باشد، و ابزار و وسیله کوچک و محاط به کار چیزی که وسیع و بزرگ و محیط است بخورد.
تفاوت سرمایه‌های آخرت با سرمایه‌های دنیا
سرمایه‌های دنیا فقط برای همین مقتضیات دنیایی مناسب و مفید است ولی سرمایه‌های آخرت علاوه بر آنکه سرمایه‌های آخرت است، سرمایه زندگی دنیا هم هست، زیرا نامحدود شامل محدود نیز می‌شود و محیط، محاط را هم دربر دارد. آدمی که از این جهان می‌میرد و به جهانی دیگر منتقل می‌شود. از این امور که از مواد و عناصر این جهان تشکیل یافته‌اند، جدا می‌شود و آنها را می‌گذارد و می‌رود. ولی قلب سلیم و صفات عالی انسانی مانند خداشناسی و محبت و انصاف و عدالت و راستی و درستی و ملکات فاضله علمی و عملی و اعمال صالحه که سرمایه‌های زندگی عالم آخرت می‌باشند موجب سعادت و خوشبختی انسان در همین زندگانی دنیا نیز می‌باشد. به تعبیر دیگر سرمایه‌های آخرتی برای این دنیا نیز کارآیی دارد ولی سرمایه‌های دنیایی فقط برای همین دنیا مفید و سودمند است و در آخرت کارآیی ندارد.
قلب سلیم چیست؟
قلب سلیم یعنی دلی که هیچ نوع بیماری از قبیل: کینه و حسادت و سایر صفات مذموم را نداشته باشد. دلی که منور باشد به نور معرفت خدا و در آن هیچ شکی و شرکی وجود نداشته باشد. دلی که گواهی می‌دهد که جهان را صاحبی باشد خدا نام. دلی که حس می‌کند، لغو و عبث و بیهوده در جهان خلقت وجود ندارد و هیچ گونه نیکی در آن گم نمی‌شود و بی‌پاداش نمی‌ماند و هیچ ظلم و بدی فراموش نمی‌شود و بدون کیفر نمی‌ماند. دلی که احساس می‌کند، اگرچه فرضاً تأخیری در انتقام هست ولی هرگز اصل انتقام محو و نابود نمی‌شود. قلب سلیم و نیت پاک و دل نورانی، سعادت دنیا را به سعادت آخرت متصل می‌کند، آدمی رااز دایره محدود خودبینی خارج می‌کند و خالص برای خدا می‌گرداند، آن وقت است که از همین مال و جاه و ابزارهای دنیوی خانه آخرت خود را می‌سازد.
عدم تحصیل قلب سلیم با تکیه بر منبع عقل
آیا امکان دارد، انسان بدون پیوند و اتصال به عالم وحیانی و معرفت الهی و صرفاً با تکیه بر منبع عقل و آموزه‌های عقلانی خود به قلب سلیم و آرامش و رضایت درونی برسد؟ و در حوادث و فراز و نشیب‌های زندگی،همه را با آغوش باز و گرمی و حرارت استقبال کند؟ به قول یکی از دانشمندان بعضی از افراد با نیروی عقل برای خود اخلاقی ساخته‌اند و در پناه آن اخلاق عالی عقلانی زندگی می‌کنند و کم و بیش از مشقت‌ها و سختی‌های زندگی کاسته‌اند. اینها دانسته‌اند که از قواعد و قوانین این جهان باید اطاعت کنند. اما این اطاعت با قلب سلیم و آرامش درونی همراه نخواهد بود و همواره با ملامت و سنگینی همراه است و در قلب خود هیچ گونه حرارت و شوقی ندارد. و هیچ وقت احساس اینکه این قوانین مانند یوغی است به گردن آنها، از این افراد جدا نمی‌شود. اما در اخلاق مذهبی یعنی اخلاقی که متکی به خداشناسی و اعتقاد به خداوند یکتاست، این اطاعت سرد و غم‌انگیز جای خود را به استقبال و پذیرش گرم که همه چیز زندگی را پر از لطف و شوق و صمیمیت و نشاط و آرامش و رضایت می‌سازد وا می‌گذارد، و در پرتو آنها قلب سلیم ساخته می‌شود.
راهکارهای مراقبت از قلب سلیم
اهم راهکارهایی که برای حفاظت و مراقبت از قلب سلیم بیان شده عبارتند از: 1- موعظه و نصیحت 2- محافظت بر تقوا و ترک گناه 3- حکمت‌آموزی 4- ترک محبت دنیا و مال‌دوستی.
