«تنبلی اجتماعی social inertia » یا «رخوت اجتماعی» یک نوع کندی رشد در حرکات توسعه جوامع و از عوامل عقب ماندگی محسوب می شود، که در مقابل آن مفهوم «تلاشگری اجتماعی» وجود دارد. این مفهوم به عنوان یک آسیب اجتماعی به نوعی واگذاری امورات محوله در سطوح فردی و اجتماعی به آینده است.
«تنبلی اجتماعی» به معنای اهمال کاری و تن پروری به کار می رود. نهادینه شدن فرهنگ تنبلی و پایین‌بودن هزینه‌های آن در جامعه، در کنار مسایلی همچون عدم ذهنیت میل به تغییر، فرهنگ قضا و قدری، احساس پوچی و بی ارزشی افراد در جامعه، نمره محوری و دورگزینی دانش آموزان و دانشجویان از مطالعه کتب درسی ، صرف اوقات زیاد در شبکه های مجازی اینترنتی و همچنین پایین بودن سطح مسولیت پذیری شغلی و اجتماعی از مهمترين عوامل موثر بر تنبلي اجتماعی به شمار می روند.
«تنبلی اجتماعی» از مواردي است که به دلیل رواج پدیده کم کاری، فراوانی تعطيلات سالیانه ، عدم تحرک و تلاش برای تغییر وضع موجود و پذیرش لذایذ آنی بجای تلاش برای کسب نفع آتی، بعضا در جامعه ما به وضوح قابل مشاهده است.
در مقابل «تنبلی اجتماعی»، خودخواهی هایی وجود دارد که به شکل افراطی آن، افراد موقعیت های مختلف را بر اساس «دو راهی های اجتماعی» به قیمت آسیب رسانیدن به دیگران، به نفع خود مصادره می نمایند . این تصاحب موقعیت ها بدون توجه به اینکه آیا دنبال کردن نفع آنی شخصی، به زیان جمعی است، شکل می گیرد. در این حالت، فرد میان نفع شخصی آنی و نفع جمعی درازمدت، ترجیحا نفع شخصی آنی را بر می گزیند. بنابراین در این مسیر اعمال تبعیض و رشد بی عدالتی در جامعه، به آبیاری نمودن نهال تنبلی اجتماعی کمک خواهد کرد.
بطور کلی جوامع «فردگرا» ، تنبل تر از جوامع «جمع گرا» هستند. چون جوامع جمع گرا با روحیه جمعی و افزایش «سرمایه اجتماعی» تمایل بیشتری به کسب موفقیت دارند و ذاتی شدن این روحیات مانع از تنبلی اجتماعی است. در جوامع فردگرا، تنبلی اجتماعی در برخی از اوقات نتیجه تنبلی افراد جامعه و برآیند تنبلی آنان محسوب می شود. یعنی وقتی افراد زیادی «آنیت خواه» و لذت طلب باشند، در سطح جامعه نیز این پروسه قابل انعکاس و مشهود خواهد بود. بالتبع افراد وانمود می نمایند که در سطح فردی رفتاری مطلوب دارند، اما این رفتار در سطح جمعی، بخاطر ناهماهنگی در سطح «نهادهای اجتماعی» فاقد مطلوبیت و «پذیرش اجتماعی» است.
دکتر بهرام نیک بخش
جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه
