شهرستان مرزی بندر آستارا که در شمال غربی استان گیلان و همسایگی جمهوری آذربایجان قرار دارد، به‌عنوان یکی از گذرگاه‌های مرزی فعال ایران که دارای سه مرز بااهمیت و تأثیرگذار زمینی، دریایی و ریلی و کانون ارتباط کشور با اوراسیا، اروپای شرقی و گذرگاه حمل‌ونقل منطقه‌ای است، روزبه‌روز بیش‌تر موردتوجه و علاقه کشورهای حوزه قفقاز و روسیه قرار می‌گیرد.
این شهرستان مرزنشین شمال کشور با داشتن جذابیت‌های تجارت مرزی و همچنین گردشگری به قطب گردشگری مرزی ایران معروف است و با ۲۰۰ کیلومتر فاصله از رشت مرکز استان گیلان، دارای ۳۸ کیلومتر مرز مشترک با کشور آذربایجان و ۱۸ کیلومتر مرز ساحلی است.
آستارا که مهم‌ترین مسیر خروجی ترانزیتی و فعال‌ترین مرز زمینی صادراتی ایران محسوب می‌شود، با داشتن مرز زمینی و گمرکی فعال با جمهوری آذربایجان، وجود منطقه ویژه اقتصادی، راه‌آهن بین‌المللی آستارا - آستارا و همچنین محور ارتباطی و پرتردد آستارا به اردبیل به‌عنوان یکی از شاهراه‌های ارتباطی شمال کشور همواره شاهد رونق مبادلات مرزی، تجاری و گردشگری در طول سال به‌عنوان یک کانون تجارت حمل‌ونقل و صادرات و واردات شمال کشور و منطقه است.
نقش ممتاز مرز صادراتی آستارا در بحران کرونا
در شوک کرونایی که از اسفندماه سال گذشته رسماً کشور و تمامی فعالیت‌های اقتصادی با کشورهای همسایه را تحت تأثیر خود قرار داد، شهرستان مرزی بندر آستارا نقش خود را با همکاری و رایزنی‌های مسئولان اقتصادی و گمرکی ایران با دو کشور همسایه جمهوری آذربایجان و روسیه به‌خوبی ایفا کرد و یک‌تنه در حوزه صادرات و ترانزیت، مرز شاخص و فعال کشور بود.
مرزهای زمینی، دریایی و ریلی آستارا در ایام تعطیلات کرونا تنها مرز باز و فعال کشور با همسایه‌های شمالی ایران بود و با افزایش بی‌سابقه تردد کامیون‌های صادراتی و ترانزیتی، ترافیک دو برابری حمل کالاهای تجاری را تجربه کرد.
هرچند بحران کرونا بر تجارت و رونق صادرات کالا در مرز آستارا هیچ تأثیری نداشت و فعالان و تجار همچنان به صادرات کالا، ادامه می‌دهند و کامیون‌های صادراتی و ترانزیتی تا مقابل درب خروج گمرک آستارا صف می‌کشند، اما در تردد مرز مسافری موضوع کرونا بی‌تأثیر نبود و متأسفانه با بسته شدن مرز مسافری در آستارا و تنها باز شدن مقطعی برای تردد اتباع باقی‌مانده ایرانی و آذری در کشور و اقدامات پیشگیرانه در هر دو سوی مرز نسبت به خطر انتقال ویروس کرونا، اقتصاد و بازار شهرستان مرزی آستارای ایران تحت تأثیر شدید قرار گرفت.
روزانه حدود ۳ هزار تبعه خارجی و اغلب از جمهوری آذربایجان برای تأمین مایحتاج از مرز زمینی آستارا وارد ایران می‌شدند و بعد از خریداری اقلام موردنیاز خود و همچنین تأمین نیازهای پزشکی و درمانی به کشورشان بازمی‌گشتند، اما بعد از بسته شدن مرز مسافری و اعمال محدودیت از جانب کشور آذربایجان، محوطه و خیابان منتهی به پایانه مرزی آستارا که همواره مملو از حضور مسافران، گردشگران و دلالان ارز بود، این روزها خلوت شده و نه‌تنها بر کسب‌وکار مرزنشینان آستارای جمهوری اسلامی ایران بلکه بر اقتصاد شهرهای مرزی جنوب کشور آذربایجان که هم‌مرز با ایران هستند تأثیر منفی گذاشته است.
ترافیک صادرات محصولات کشاورزی ایران در مرز آستارا
ناظر گمرکات استان گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه شیوع جهانی ویروس کرونا بر تمامی مؤلفه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی همه کشورها اثرگذار بوده و روابط تجاری بین کشورها نیز به دلیل ترس و وحشت دولت‌ها و همچنین اجرای پروتکل‌های بین‌المللی و بهداشتی و قرنطینه‌ای متأثر از این پیامد بوده، اظهار کرد: بسیاری از کشورها مرزها و بنادر تجاری خود را بستند و یا در شرایط شدید قرنطینه‌ای و آن‌هم برای کالاها و محدوده زمانی خاص باز نگه داشتند.
ابوالقاسم یوسفی نژاد با اشاره به اینکه مرزهای زمینی کشور ما نیز این‌گونه بوده و کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و ترکیه اقدام مشابهی انجام دادند، گفت: تنها مرز فعال ایران با کشورهای CIS و اوراسیا مرز زمینی و پایانه ریلی آستارا بود که در ماه‌های پایانی سال به دلیل بسته بودن سایر مرزها، ترافیک دو برابری را نسبت به مدت مشابه تجربه کرد و به‌گونه‌ای که جهت کاهش ترافیک این مرز برخی از کامیون‌های ترانزیت خارجی از مبدأ شهید رجایی به مقصد آستارا به مسیر استان اردبیل و مرز بیله سوار هدایت شدند.
ناظر گمرکات استان گیلان، گفت: تحقق این امر به دنبال رایزنی‌های سیاسی وزارت امورخارجه، پشتیبانی مدیران استانی و همچنین هماهنگی‌ها و جلسات مشترک مدیران شهرستان و گمرک آستارا با طرف آذری بوده است.
وی، ادامه داد: طبق توافقات صورت گرفته با گمرک آذربایجان فعالیت‌های مرز آستارا به‌صورت ۲۴ ساعته است و حتی در روزهای تعطیل نیز فعالیت‌های گمرکی انجام می‌شود.
یوسفی نژاد با بیان اینکه مرز تجاری آستارا طی این ماه‌ها به‌ویژه در پایان سال ۹۸ شاهد افزایش بی‌سابقه تردد کامیون‌های تجاری بوده است، افزود: مرز آستارا یک نمونه کامل از مرز تجاری و رویه‌های گمرکی است و کمتر گمرکی را می‌توان یافت که در سه حوزه دریایی، ریلی و زمینی و همچنین حوزه مسافری فعالیت داشته باشد.
وی، گفت: بندر آستارا با واقع‌شدن در منطقه ویژه اقتصادی آستارا طی این مدت به‌مانند دیگر بنادر کشور تمرکز خود را به واردات کالاهای اساسی و مواد اولیه قرار داده است و برای انجام رویه‌های ترانزیت، واردات و صادرات فعالیت ممتازی دارد.
ناظر گمرکات گیلان با اشاره به اینکه با توجه به عضویت ایران در موافقت‌نامه اوراسیا و تقاضای بازار این کشورها به‌ویژه روسیه به تولیدات کشاورزی و صنایع غذایی ایران، طی این مدت بیشترین ترافیک تجاری در مرز آستارا به صادرات محصولات کشاورزی و غذایی ایران اختصاص داشته است.
یوسفی نژاد، ادامه داد: یکی از اقدامات مهم برای انجام هر چه سریع‌تر محموله‌های صادراتی میوه و تره‌بار، هماهنگی جهت افزایش واگن‌های یخچال دار و انتقال کامیون‌ها از مرز زمینی به پایانه ریلی آستارا بوده است که این امر کمک زیادی به افزایش سرعت صادرات و کاهش نسبی ترافیک مرز زمینی آستارا داشت.
ضرورت برطرف شدن کاستی‌های پایانه ریلی آستارا
ناظر گمرکات گیلان، افزود: درزمینهٔ پایانه ریلی آستارا موضوع کمی متفاوت است و به دلیل متصل نبودن این پایانه به راه‌آهن سراسری، عدم استقرار برخی دستگاه‌های صادرکننده مجوز، مشخص نبودن سازمان تحویل‌گیرنده کالا، نبود زیرساخت‌های استاندارد برای یک پایانه بین‌المللی، ارائه خدمات به محموله‌های تجاری آن‌گونه که باید به سهولت صورت نمی‌پذیرد و هرچند از ابتدای راه‌اندازی و به‌ویژه در ماه‌های پایانی سال گمرک به همراه برخی دیگر از دستگاه‌های مرتبط در این پایانه حضورداشته و خدمات مربوطه را ارائه می‌دهد.
وی تأکید کرد: با برطرف شدن این کاستی‌ها و با توجه به موقعیت پایانه ریلی آستارا و افق‌های پیش رو در موافقت‌نامه اوراسیا، در آینده‌ای نه‌چندان دور مرز آستارا می‌تواند به مرکز مبادلات تجاری ایران با کشورهای اوراسیا و CIS تبدیل شود.
یوسفی نژاد با بیان اینکه گمرک آستارا طی ماه‌های اولیه شیوع ویروس کرونا تنها مرز باز و فعال کشور با کشورهای همسایه شمالی بوده است، اظهار کرد: تماس‌های مکرر بین مدیران گمرک دو طرف مرز در کنار هماهنگی و حمایت‌های مدیران شهرستانی و استانی و رایزنی‌های سیاسی مهم‌ترین دلیل جریان داشتن ترددها در آن روزهای سخت بود.
وی برگزاری جلسات رودررو، مذاکرات تلفنی و بازدید و سرکشی‌های مشترک را از دیگر اقداماتی عنوان کرد که دو طرف در طول سال به‌ویژه در شرایط حساس پیش‌آمده داشتند.
یوسفی نژاد، گفت: دراین‌بین تغییرات سریع مدیریتی در گمرک آستارای جمهوری آذربایجان و مدیریت هم‌زمان گمرک آذربایجان در مرز آستارا و بیله سوار، برخی ناهماهنگی‌هایی را نیز پدید آورد که با توجه به حجم بالای کامیون‌های تجاری به‌ویژه محموله‌های صادراتی ایران و کامیون‌های ترانزیتی آذربایجان در آن برهه از زمان با هماهنگی با مدیر گمرک طرف مقابل ناگزیر تصمیم ارجاع دادن برخی کامیون‌های ترانزیتی به مرز بیله سوار به دلیل ترافیک سنگین کامیون‌های صادراتی و عبوری و به تعداد بعضاً ۱۵۰۰ کامیون در روز بود که این تصمیم نیز اتخاذ و اجرایی شد.
افزایش ۹۹ درصدی واردات، صادرات و ترانزیت کالا در بندر آستارا
رئیس اداره بندر و دریانوردی آستارا نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه در دوران شیوع کرونا، بنادر استان گیلان فعال بودند و توانستند انواع کالاهای موردنیاز کشور را از طریق این بنادر وارد کنند، افزود: باوجود شیوع بیماری کرونا با ایجاد تمهیدات و اقدامات پیشگیرانه و تلاش مضاعف کارگران شرکت‌ها، پایانه دریایی، اپراتورها و کارکنان مجتمع بندری آستارا، فعالیت‌های دریایی و بندری و ارائه خدمات به مشتریان به‌صورت شبانه‌روزی و بدون وقفه ادامه داشته است.
با وجود شیوع بیماری کرونا با ایجاد تمهیدات و اقدامات پیشگیرانه و تلاش مضاعف کارگران شرکت‌ها، پایانه دریایی، اپراتورها و کارکنان مجتمع بندری آستارا، فعالیت‌های دریایی و بندری و ارائه خدمات به مشتریان به صورت شبانه روزی و بدون وقفه ادامه داشته است
کیانوش امیری با تأکید بر اینکه طبق پروتکل‌های بهداشتی مبارزه با کرونا، مجتمع بندری آستارا اقدامات پیشگیرانه مستمر خود را همچنان انجام می‌دهد، گفت: بر اساس دستورالعمل‌های ارسالی از اداره کل بنادر و دریانوردی استان گیلان تمامی خودروهای ورودی به منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا با آب‌ژاول ضدعفونی می‌شوند.
وی با اشاره به اینکه تمامی محوطه‌های پرتردد مجتمع بندری آستارا به‌صورت مستمر ضدعفونی می‌شود، افزود: از تمامی افراد ورودی به مجتمع بندری آستارا توسط واحد ایمنی و HSE تب سنجی انجام می‌گیرد و در صورت مشاهده مورد مشکوک ضمن ممانعت از ورود به بندر مراتب به مراجع ذیصلاح اعلام می‌شود.
رئیس اداره بندر و دریانوردی آستارا با قدردانی از حمایت‌های مدیرکل بنادر و دریانوردی گیلان در این دوران حساس شیوع ویروس کرونا، گفت: اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان برای بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان شهید بهشتی شهرستان مرزی آستارا، سه دستگاه مانیتور به ارزش یک میلیارد ریال اهدا کرد.
امیری با اشاره به عملکرد بندر آستارا در فروردین‌ماه سال جاری، افزود: مجموع واردات، صادرات و ترانزیت در مجتمع بندری آستارا در فروردین‌ماه امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۹۹.۳ درصد افزایش داشته است.
وی ادامه داد: طی فروردین‌ماه ۷۴ هزار تن کالا به ارزش ۳۳ میلیون دلار صادرشده که شامل موادی چون سیمان، گچ، شوینده، سایر مصالح ساختمانی و… به آذربایجان، گرجستان و روسیه بوده است.
امیری گفت: همچنین ۶۲ تن صادرات به‌صورت چمدانی و به ارزش ۲۴۶ هزار دلار انجام‌شده است. در این مدت ۱۵ هزار تن کالا به ارزش ۱۲ میلیون دلار واردشده که شامل آهن‌آلات، ماشین‌آلات، لوازم برقی و … بوده است.
فعالیت ۲۴ ساعته مرزهای آستارا با وجود بحران کرونا
مدیرکل گمرک آستارا نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه در بحث کرونا به خاطر ایجاد محدودیت‌های مختلف کشورهای همسایه، درمجموع کرونا تأثیر بدی بر حوزه اقتصادی کشورها و همچنین ایران داشت، اظهار کرد: با رایزنی‌های که بین کشورهای ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان صورت گرفت، مرز تجاری آستارای ایران به دلیل نیاز کالاهای صادراتی کشورهای همسایه بسته نشد و تنها در حوزه مسافری مرز بسته شد و در این مرز، با کنترل‌های بهداشتی صورت گرفته، نقل‌وانتقال کالاها همچنان در جریان است.
رسول امیدی با بیان اینکه در روزهای پایانی سال ۹۸ شاهد صف‌های طویل کامیون‌های ترانزیتی در مرز آستارا بودیم، افزود: این موضوع چالشی برای مسئولان شهرستان ایجاد کرد و در برخی موارد که حتی گمرک آستارای جمهوری آذربایجان ظرفیت کاری خود را با اعمال محدودیت‌های شدید کنترلی - بهداشتی و ضدعفونی کاهش می‌داد، روزانه ۱۴۰ الی ۱۵۰ کامیون را ترخیص می‌کردیم.
وی با اشاره به تقویت راه‌آهن بین‌المللی آستارا و صادرات محصولات کشاورزی از طریق واگن به جمهوری آذربایجان، اظهار کرد: مرزهای آستارا در ایام کرونا و همچنین هم‌اکنون به‌صورت مستمر فعال هستند و این فعال بودن و پای‌کار بودن کارمندان گمرک آستارا باعث رغبت تجار سایر استان‌های کشور برای صادرات کالاهای خود از مرز آستارا شد.
مرز آستارا گمرکات کشور را پشتیبانی کرد
امیدی با تأکید بر اینکه کرونا درمجموع تجارت کشور را ضعیف و ارزآوری برای ایران با توجه به شرایط تحریمی کشور را دچار مشکل کرد، گفت: مرز و گمرک آستارا سایر گمرکات کشور را در ایام کرونا پشتیبانی کرد و باعث شد ایران کل صادرات خود را از تنها مرز باز خود یعنی آستارا به خارج از کشور ارسال کند.
مدیرکل گمرک آستارا با بیان اینکه مرز آستارا حتی یک ساعت هم بسته نشد، به درآمد ۲۰۱ درصدی گمرک آستارا در سال ۹۸ اشاره کرد و گفت: باوجود همه محدودیت‌ها، صادرات ایران در فروردین‌ماه سال جاری و در مرز آستارا ۳۷ درصد ازنظر وزنی، ۲۱ درصد ازنظر ارزش دلاری و ۷۱ درصد ازنظر ارزش ریالی رشد داشته است.
امیدی، گفت: در مرز و گمرک آستارا از خروج هرگونه کالای مرتبط با حوزه سلامت و پزشکی به خاطر نیاز کشور و ازجمله ماسک و الکل جلوگیری می‌شود.
همگامی و همبستگی بین‌المللی برای مبارزه با کرونا بسیار خوشایند است و نباید اجازه داد تا این اپیدمی و ویروس جدید با ضربه زدن به همکاری‌های اقتصادی و تجاری کشورها، وابستگی اقتصادی کشورها و به‌ویژه کشورهای همسایه را تحت تأثیر خود قرار دهد.
عبور از بحران کرونا که به اولویت اول تمامی کشورها تبدیل‌شده است، بدون شک باید دغدغه همه مردم و مسئولان کشورها باشد و در این میان باید با حفظ تمامی موارد بهداشتی مرتبط با کرونا از تمامی ظرفیت‌های کشور و جامعه برای مقابله با بحران کرونا و تأثیر منفی آن در تعاملات مختلف ازجمله اقتصادی و اجتماعی بهره برد.