زمانی عنوان حاصلخیزترین دشت ایران را می‌شد به دشت قزوین داد و زمین‌های همواره سبز آن را به رخ دیگر نقاط کشور کشید، اما اکنون به دلیل برداشت‌های بی رویه از منابع آب زیرزمینی، نبود الگوی کشت مناسب در سالیان گذشته، توجه نکردن به اهمیت تثبیت خاک و حفظ ذخایر آبی دشت، اکنون شاهد خشک شدن دشت و تبدیل بخش‌های اعظمی از آن به بیابان هستیم. علاوه بر بیابانی شدن و تغییر اقلیم منطقه، پدیده جدیدی نیز به نام ریزگرد، سلامت ساکنان منطقه و همچنین دیگر استان‌های همجوار را تهدید می‌کند. این که چه عواملی موجب شده تا دشت حاصلخیز قزوین تبدیل به دشتی ریزگرد خیز شود، مساله مهمی است، اما آنچه اکنون بیش از هر موضوع دیگری باید مورد توجه قرار گیرد، این است که چه اقداماتی برای متوقف کردن این روند سریع بیابانی شدن و ریزگرد خیزی منطقه باید اجرا شود.
تهدید بیابانی شدن
مدیرکل منابع طبیعی قزوین با اشاره به عوامل مؤثر در بیابانی شدن دشت قزوین و وقوع پدیده ریز گرد این منطقه گفت: با توجه به برآوردهای انجام شده، اکنون بیش از 240 هزار هکتار از زمین‌های استان در معرض تهدید بیابانی شدن هستند و بالغ بر 90 هزار هکتار از اراضی تبدیل به بیابان شده‌اند.
«علی اکبر اسداللهی» افزود: بر اساس آنچه تحقیقات و بررسی‌های ما نشان می‌دهد، بالغ بر 50 هزار هکتار از زمین‌های منطقه آبیک که یکی از کانون‌های ریز گرد در استان به حساب می‌آید، خالی از هر گونه زمین کشاورزی شده و تبدیل به بیابان شده است. برای رفع این معضل نیاز به یک اقدام ضربتی به چشم می‌خورد و نمی‌توان ذره ای در این مورد تعلل کرد.
وی اضافه کرد: در جلساتی که در حال برگزاری است، بارها به این نکته اشاره کرده‌ام که هر روز به تعویق انداختن طرح‌های بیابان زدایی در منطقه می‌تواند یک ماه بیابانی شدن دشت قزوین را تسریع کند.
جنگل‌کاری
این مسئول با اشاره به این که اقداماتی که می‌تواند روند بیابانی شدن دشت قزوین را به تعویق بیندازد در دستور کار قرار گرفته است، بیان کرد: یکی از طرح‌هایی که می‌تواند آثار بسیاری برای دشت قزوین به همراه داشته باشد، جنگل کاری در 5 هزار هکتار از زمین‌های مرکزی دشت قزوین واقع در محمد آباد است و می‌توانیم با انتقال پساب‌های صنعتی و تصفیه خانه فارسیان به این منطقه جنگل پیش بینی شده را آبیاری کنیم.
مدیرکل منابع طبیعی قزوین ادامه داد: این اقدام می‌تواند علاوه بر ممانعت از بلند شدن خاک از زمین و وقوع پدیده ریزگرد، خاک منطقه را تثبیت کند و منبع جذب مناسبی برای خاک منطقه باشد.
اسداللهی ادامه داد: از آنجا که بررسی‌ها نشان می‌دهد توپوگرافی منطقه محمدآباد و شیب آن به گونه ای است که لوله کشی برای انتقال پساب به مرکز دشت قزوین، هزینه‌های بالایی ندارد و
امکان پذیر است، باید برای کند کردن روند بیابانی شدن دشت قزوین و ممانعت از وقوع پدیده ریزگرد به صورت میانگین سالانه 5 تا 6 هزار هکتار از زمین‌ها را جنگل کاری کنیم.
وی گفت: در منطقه بوئین زهرا که یکی از بیابان‌های اصلی استان به حساب می‌آید، در سال 1348 بالغ بر 480 هکتار جنگل کاری از گونه تاغ انجام شد و در سال‌های اخیر نیز توانستیم در 7 هزار هکتار از زمین‌های شمالی منطقه فتح آباد عملیات جنگل کاری انجام دهیم.
این مسئول بیان کرد: با ادامه دادن این الگو در همه دشت قزوین خاک منطقه تثبیت می‌شود و به مرور شاهد وقوع پدیده ریزگرد نخواهیم بود. علاوه بر این می‌توانیم با بهره گیری از انرژی تابش خورشید، نیروگاه خورشیدی را در منطقه مطرح کنیم و به مرحله اجرا در آوریم.
مدیرکل منابع طبیعی استان با اشاره به تأثیر چرای شترها در فرسایش خاک و افزایش احتمال وقوع ریزگرد در منطقه گفت: با توجه به این که اکنون چرای شترها در منطقه باعث ایجاد مشکل در وضعیت خاک شده است، می‌توانیم با بهره گیری از این ظرفیت کمپ ویژه شتر راه اندازی کنیم و از این گونه جانوری در توسعه صنعت گردشگری بهره ببریم و فضایی برای شترسواری گردشگران در منطقه ایجاد کنیم.
تغییر الگوی زندگی
اسداللهی افزود: باید برای بهبود وضعیت موجود و کاهش روند بیابانی شدن دشت قزوین، الگوی زندگی ساکنان منطقه را تغییر دهیم و زمینه‌های کسب درآمد از روش‌هایی به جز کشاورزی را برای ساکنان ایجاد کنیم تا بتوانیم در شرایط فعلی و کمبودهای موجود در حوزه آب، از ذخایر باقی مانده آب بهره کافی ببریم و از رشد روز افزون اراضی بدون کشت جلوگیری کنیم.
به گفته یک فعال زیست محیطی، دشت قزوین که روزگاری حاصلخیزترین دشت کشور به حساب می‌آمد به دلیل مدیریت نامناسب ذخایر آبی و کنترل نشدن الگوهای کشاورزی تبدیل به منطقه ای با قابلیت صادرات ریزگرد به سایر استان‌ها شده است و اکنون باید بدون هیچ تعللی زمینه‌های احیای زمین‌ها را فراهم کنیم.
«سمیه حسینی» افزود: وقوع پدیده ریزگرد نه فقط باعث آلایندگی هوای منطقه و استان‌های همجوار می‌شود، بلکه به زمین‌های زراعی اطراف بیابان‌های منطقه نیز آسیب می‌زند و حتی کشت‌های اهالی را نیز تخریب می‌کند. در نتیجه باید به کنترل روند بیابانی شدن منطقه بیش از گذشته توجه داشته باشیم.